Skriftlig spørsmål fra Frank Edvard Sve (FrP) til samferdselsministeren

Dokument nr. 15:2190 (2022-2023)
Innlevert: 11.05.2023
Sendt: 11.05.2023
Besvart: 16.05.2023 av samferdselsminister Jon-Ivar Nygård

Frank Edvard Sve (FrP)

Spørsmål

Frank Edvard Sve (FrP): Kan samferdselsministeren gjere greie for dagens ferjestandard som finansieringsgrunnlag for ferjedrifta i fylkeskommunane som har danna grunnlaget for svært store ekstra underskot i ferjedrifta i fylka etter innføring av nullutslippsferjer og korleis har samferdselsministeren tenkt å finansiere dette samt organisere dette når dagens finansieringssystem overfor fylkeskommunal ferjedrift feilar så fundamentalt?

Begrunnelse

Samferdselsministeren har vore ute og informert om at regjeringa vil pålegge alle nye kontrakter for ferjer og hurtigbåt skal være nullutslipp om få år.
Stortinget har tidligare gjort vedtak og bedt om det same, utan at kostnadane med innføring av nullutslippsferjer har blitt kompensert for fylkeskommunane.
Fylkeskommunane har i dag svært store ekstrautgifter pga. innføring av nullutslippsferjer, og berre Møre og Romsdal aleine har meire enn 200 mill. kr pr år i ekstrautgifter og underskot i ferjedrifta pga. innføringa av el-ferjer på mange samband.
Det høyrer med til historien at staten har passa på å fullfinansiere overangen til el -ferjer for riksvegsambanda, men ikkje gjort dette for fylkesvegferjene som står for storparten av ferjeflåten her i landet.
Dersom fylkeskommunane skal innføre nullutslipp på alle ferjer og hurtigbåtar, krevast det ei reell berekning av dei faktiske kostnadane for dei ulike fylka for ferjedrifta samt hurtigbåt.
I dag er det ein nasjonal ferjenøkkel som ikkje liknar på noko som helst og denne står overhode ikkje i samsvar med dei faktiske ferjetilboda i fylka. Skulle fylkeskommunane ta ned ferjedrifta til standarden til nasjonal ferjestandarden hadde landet stoppa fullstendig opp i praksis. Denne nasjonale ferjestandarden er også grunnlaget for finansiering av ferjedrifta i fylka, og framstår berre som ein gammaldags og dårleg måte å spare pengar på for staten.
Ingen har tiltru til at eit slikt pålegg om nullutslipp for alle ferjer og hurtigbåtar blir noko anna enn fullstendig krise økonomisk for fylka, med den konsekvens at fylka anten må legge ned ferje og hurtigbåttilbod dersom staten ikkje reelt dekkar ekstrakostnadane. Ingen ting tyder på at verken samferdselsministeren. eller resten av regjeringa har fått med seg realitetane i ferjedrifta landet rundt.
Samferdselbehovet på vegane og jernbane her i landet kan ikkje samanliknast i dag og for få år sidan, utviklinga er raskt veksande behov for betre og større kapasitet.
Derimot kan det sjå ut til at ein eller anna i departement eller anna ikkje har fått med seg at dette også er gjeldande for ferjedrifta, som faktisk er ein svært viktig del av "vegen" langs heile kysten. Når dagens nasjonale ferjestandard har vore parkert i årevis, er dagens regjering ikkje eit unntak.

Jon-Ivar Nygård (A)

Svar

Jon-Ivar Nygård: Fylkeskommunane er sjølvstendige, folkevalde og sjølvstyrte organ. Sjølvstyret inneber mellom anna at fylkeskommunane kan tilpasse tenestetilbodet etter lokale forhold, innanfor gjeldande lovar og reglar. Det finst ingen nasjonal standard som gir pålegg om utforminga av det fylkeskommunale ferjetilbodet. Det er derfor fylkeskommunane sjølve som avgjer korleis rutetilbodet skal leggast opp, ut frå lokale prioriteringar.
Fylkeskommunal ferjedrift blir i hovudsak finansiert med dei frie inntektene fordelt gjennom inntektssystemet og billettinntekter frå utført transport. Ifølgje førebelse rekneskapstal rapportert i KOSTRA var dei samle netto driftsutgiftene til fylkeskommunal ferjedrift om lag 3 472 mill. kroner i 2022. Det samla beløpet som blei fordelt gjennom inntektssystemet knytt til ferjedrift i 2022, inkludert omfordeling gjennom ferjekriteriet og kompensasjon for reduserte ferjetakstar, var på om lag 3 481 mill. kroner.
Eitt av kriteria i kostnadsnøkkelen i inntektssystemet er dei normerte ferjekostnadene, som skal fange opp variasjonar i utgiftsbehovet til ferjer mellom fylkeskommunane. Kriteriet blir berekna med ein kostnadsmodell utvikla av Møreforsking Molde.
Eitt av elementa i kostnadsmodellen er ein standard for rutetilbodet. Frå og med 2020 er standarden basert på eit notat frå Vegdirektoratet frå 2018. Vegdirektoratet tok utgangspunkt i rutetilbodet på alle fylkeskommunale ferjesamband. Standarden viser dermed korleis fylkeskommunane i heile landet har valt å innrette tilbodet på ulike typar ferjesamband.
Bruken av standarden er nødvendig for å behandle alle ferjesamband ut frå eit felles referansegrunnlag, uavhengig av dei faktiske prioriteringane til fylkeskommunane. Dette blei presisert i Prop. 113 S (2018–2019) Kommuneproposisjonen 2020, der det mellom anna står følgjande: «Standarden er ikke en nasjonal føring for hvordan fylkeskommunene skal dimensjonere tilbudet.» Dette inneber mellom anna at ein fylkeskommune som prioriterer eit betre ferjetilbod enn fylkeskommunane elles i landet, ikkje kan rekne med å få kompensert for meirkostnadene gjennom inntektssystemet.
Kriteriet normerte ferjekostnader blir brukt til å fordele ei gitt ramme mellom fylkeskommunane. Det blir ikkje brukt til å fastsette storleiken på dei statlege overføringane. Det betyr at eventuelle endringar i ferjekriteriet – inkludert endringar i ferjestandarden – vil gi ei anna inntektsfordelinga mellom fylkeskommunane. Men det vil ikkje gi endringar i dei samla overføringane til ferjefylka gjennom inntektssystemet.
Samferdselsdepartementet har i samarbeid med Klima- og miljødepartementet utarbeidd forslag til forskrift med krav til nullutslepp av klimagassar frå ferjer og hurtigbåtar.
I høringsnotatet heiter det mellom anna:
Regjeringen foreslår å innføre nullutslippskrav til ferjer i 2023 og hurtigbåter i 2025. Det foreslås at kravet stilles gjennom innføring av en ny forskrift i anskaffelsesloven.
Vidare heiter det i høringssaka:
Kravet foreslås ikke gjort gjeldende for anskaffelser som er kunngjort før forskriftskravet trer i kraft. Fylkeskommuner som kunngjør anskaffelser etter at forskriften er trådt i kraft vil få kompensert ev. merkostnader som følger av kravet.