Det sentrale ved reaksjons- og sanksjonsføresegnene i havressurslova
er at brot på kvotereglar, reglar som kan medverke til kvoteunndraging
eller brot på tekniske reguleringar og kontrollreglar skal sanksjonerast
etter reglane i havressurslova, og at påtalemakta og domstolane
ikkje må gå vegen om brot på reglane i straffelova for å reagere
mot lovbrot i fiskerinæringa. Det er i tillegg viktig at reaksjonar
på brot på reglane i fiskerilovgjevinga har ei form og eit nivå som
medverkar til å førebyggje brot på regelverket. Dette er avgjerande
for ei ansvarleg og god ressursforvaltning, samtidig som det er
nødvendig av omsyn til næringa.
Utvalet foreslår å vidareføre det generelle straffansvar med
ei føresegn som seier at den som med vilje eller aktlaust bryt føresegner
i eller i medhald av lova kan straffast.
Departementet har på bakgrunn av høyringsfråsegna frå Justisdepartementet
gått gjennom føresegnene i lova og forma straffeføresegnene slik
at dei utrykkeleg listar opp kva for lovbrot som skal vere straffbare.
Desse er delt inn i fire hovudtypar: Brot på reguleringsføresegner,
brot på reglar om gjennomføring av hausting og orden på haustingsfelt,
brot på reglar som skal leggje til rette for kontroll, og brot på reglar
om kontroll og handheving. Det er gjort framlegg om opplisting av
føresegnene der brot skal vere straffbare i §§ 60–63.
Felles for desse føresegnene er at straff og straffeprosessuell
inndraging er nødvendig for å sikre tilstrekkeleg grad av etterleving.
Det vil i desse tilfella ikkje vere godt nok med administrative
sanksjonar for å sikre etterleving av reglane. Grunngjevinga er
at desse føresegnene er sentrale for å sikre ei berekraftig forvaltning
av fiskeriressursane og at den potensielle økonomiske fortenesta
ved brot på desse føresegnene kan vere stor.
Departementet vil peike på at opplistinga i lova av kva for brot
som kan straffast, jf. §§ 60–63, i hovudsak inneber at dei føresegnene
der ein i dag ser det tenleg å reagere med straff, vert førde vidare
i havressurslova. Ein vil likevel peike på at det med unntak av
§ 24 vert gjort ei formell avkriminalisering av føresegnene om orden
på haustingsfelt i kapittel 5. Departementet meiner lovbrotsgebyr
vil vere tilstrekkeleg for å sikre etterleving av desse føresegnene.
I tillegg kan brot på desse reglane utløyse erstatningsansvar etter
§ 30.
Departementet har også vurdert om det er tenleg å heve terskelen
for sanksjonar slik at berre vesentlege lovbrot vert ramma, men
har kome til at gjeldande rett der det ikkje er sett ein slik terskel
bør vidareførast i havressurslova.
Departementet legg til grunn at lovbrot som vert omfatta av straffeføresegnene
også kan avgjerast ved at det vert pålagt eit lovbrotsgebyr, og
at føresegna om lovbrotsgebyr også gjeld for dei føresegnene i lova
der brot ikkje er straffbare.
Departementet er samd med utvalet i at det bør innførast straffansvar
for mannskap på fartøy i dei tilfella der straffansvar kan gjerast
gjeldande mot fartøyføraren. Departementet meiner dette berre bør gjelde
for forsettlege lovbrot. Føresegn om straffansvar for mannskap er
teke inn i § 64 andre ledd.
Brot på reglane fastsett i eller i medhald av havressurslova
vil kunne gje ein betydeleg ulovleg gevinst. Det er difor nødvendig
at aktlause brot på kvoteføresegner, tekniske reguleringar, rapporterings- og
opplysningsplikter og reglar om kontroll og handheving, skal kunne
straffast. Departementet ser det difor som tenleg at heimelen for
sanksjonar slik han er nedfelt i saltvassfiskelova vert ført vidare
i havressurslova, slik at også aktlause lovbrot vert ramma. For
grove lovbrot, jf. § 64 første ledd, er kravet til skuld likevel
grov aktløyse eller forsett.
Utvalet har foreslått at strafferamma i saltvassfiskelova på
bøter eller fengsel inntil 6 månader år vert heva til bøter eller
fengsel inntil 1 år, og at strafferamma for brot ved særs skjerpande
omstende vert heva frå 2 til 3 år. Departementet er samd i dette.
Strafferammene i havressurslova bør vere samanliknbare med strafferammene
i andre naturressurslover. Det kan vere mogleg å oppnå betydeleg økonomisk
gevinst ved brot på fiskerilovgjevinga - og i dei fleste tilfelle
mykje høgre enn ved brot på andre naturressurslover. Strafferamma
bør vere så høg at det har ein vesentleg allmennpreventiv verknad. Strafferamma
må også sjåast i samanheng med avkriminalisering av enkelte lovbrot
og bruk av administrative sanksjonar.
Departementet legg til grunn at straffeprosessuell inndraging
er eit av dei mest effektive verkemidla i handhevinga av reglane
i saltvassfiskelova og godt innarbeidd i påtalemakta og domstolane
sin praksis. Departementet meiner praksisen med inndraging bør førast
vidare når det gjeld dei sakene som vert melde til politiet, og
gjer difor framlegg om at havressurslova skal ha ei eiga inndragingsføresegn.
Det er eit klart behov for at domstolane også skal kunne foreta
straffeprosessuell inndraging på same måte for same lovbrot overfor
fiskar og mottaksanlegg. Dette vert også støtta av alle høyringsinstansane
som har uttala seg om saka. Føresegna om straffeprosessuell inndraging i
§ 65 er endra i tråd med dette.
Havressurslovutvalet kan ikkje sjå at nokon av dei brota på reglane
i saltvassfiskelova som i dag vert straffa, er aktuelle for bruk
av lovbrotsgebyr. Dei peikar samtidig på at lovbrotsgebyr kan vere
aktuelt ved mindre lovbrot som i dag vert avgjort med åtvaringar. Departementet
er ikkje samd i denne vurderinga.
Slik departementet ser saka, bør det normalt ikkje påleggjast
lovbrotsgebyr i saker der ein i dag finn at ei åtvaring frå Kystvakta
eller Fiskeridirektoratet er tilstrekkeleg. Som Fiskeridirektoratet
peikar på, er dagens åtvaringsinstitutt etablert i samarbeid mellom Kystvakta
og Fiskeridirektoratet. Ei åtvaring vert sett på som ei tenleg handtering
av dei minst alvorlege lovbrota. Samtidig inneber dette at kontrollressursane
først og fremst vert retta mot å avdekke alvorlege brot på regelverket,
og at dei minst alvorlege sakene ikkje vert melde til politiet eller
behandla av domstolane. Departementet meiner dette er ei god praktisering
av reglane i saltvassfiskelova som bør førast vidare ved praktiseringa
av havressurslova.
Departementet foreslår at lovbrotsgebyr skal kome i staden for
melding til politiet og behandling i domstolane for dei minst omfattande
av dei sakene som i dag vert melde til politiet. Departementet meiner
det er grunn til ei delvis avkriminalisering av ulike handlingar.
Det er særleg grunnlag for ei delvis avkriminalisering av brot på
reglar i havressurslova, der handlinga etter sin art framleis vert
ramma av straffeføresegna, men det vert lagt inn ein terskel for straffansvaret.
Når lovbrotsgebyr vert nytta, vil nivået på gebyret vere vesentleg
for om reaksjonen er tilstrekkeleg for å sikre at regelverket vert
følgt. Det må samtidig vere rimelig samsvar mellom lovbrot og reaksjon. Det
er såleis etter departementet sitt syn lite tenleg å påleggje lovbrotsgebyr
etter faste satsar. Gebyret bør fastsetjast konkret i kvart enkelt
tilfelle. Departementet har difor foreslått ein heimel for å kunne
påleggje lovbrotsgebyr ved brot på reglar i eller i medhald av havressurslova,
jf. § 59.
Det er behov for nærare reglar om i kva tilfelle lovbrotsgebyr
kan påleggjast og kva som skal vere retningsgjevande ved utmåling
av lovbrotsgebyr. Det er difor foreslått ein heimel for at departementet
kan fastsetje nærare reglar om dette.
Departementet meiner havressurslova bør innehalde ein heimel
for å påleggje tvangsmulkt for å få nokon til å rette seg etter
reglar i lova eller forskrift eller avgjerd i medhald av lova. Tvangsmulkt
er såleis eit middel til å tvinge fram at nokon rettar seg etter
ei plikt eller eit pålegg, og formålet er ikkje å straffe lovbrot
som har skjedd. Departementet har foreslått ein heimel for å kunne
påleggje tvangsmulkt i § 58.
Det er behov for å gje nærare reglar om fastsetjing av tvangsmulkt
og det er tenleg at dette vert gjort ved fastsetjing i forskrift.
Komiteen merker seg at
departementet peker på at opplistingen i loven over hvilke brudd
som kan straffes, jf. §§ 60–63, i hovedsak innebærer at de bestemmelsene
der man i dag ser det som tjenlig å reagere med straff, videreføres.
Komiteen viser til at det innføres
hjemmel til å pålegge tvangsmulkt for å sikre at bestemmelser fastsatte
i eller i medhold av loven blir overholdt, og at hjemmelen til å
pålegge såkalt lovbrotsgebyr, som ble innført ved endringene i deltakerloven
i 2004, videreføres i havressursloven.
Komiteen forutsetter at det gis klare
retningslinjer for hvilke sanksjonsformer som skal benyttes i de
enkelte tilfeller.