Bakgrunn

I dokumentet vert følgjande forslag fremja:

«Stortinget ber regjeringa kome attende til Stortinget med ein fullstendig plan for flyttinga av den maritime overvakingsaktiviteten frå Andøya til Evenes, der ein gjer greie for løysingar for innfasing, hangarproblematikk, avising, ammunisjonslagring og bemanning, inkludert støttefunksjonar og økonomi.»

Ein viser til dokumentet for nærare redegjørelse for forslaget.

Merknader frå komiteen

Komiteen, medlemene frå Arbeidarpartiet, Jette F. Christensen, leiaren Anniken Huitfeldt, Martin Kolberg, Marianne Marthinsen og Jonas Gahr Støre, frå Høgre, Hårek Elvenes, Trond Helleland, Ingjerd Schou og Michael Tetzschner, frå Framstegspartiet, Siv Jensen, Christian Tybring-Gjedde og Morten Wold, frå Senterpartiet, Emilie Enger Mehl og Liv Signe Navarsete, frå Sosialistisk Venstreparti, Audun Lysbakken, frå Venstre, Trine Skei Grande, og frå Kristeleg Folkeparti, Geir Sigbjørn Toskedal, viser til Representantforslag 87 S (2019–2020) frå stortingsrepresentantane Liv Signe Navarsete, Sandra Borch, Bengt Fasteraune, Kari Anne Bøkestad Andreassen og Siv Mossleth om ein fullstendig plan for flyttinga av den maritime overvakingsaktiviteten frå Andøya til Evenes.

Komiteen viser til opplysningane i brevet frå forsvarsministeren om representantforslaget, datert 13. mai 2020.

Komiteen viser elles til merknadene frå komiteen i handsaminga av langtidsplanproposisjonen for forsvarssektoren 2021–2024, Prop. 14 S (2020–2021).

Komiteens medlemmer fra Høyre, Fremskrittspartiet, Venstre og Kristelig Folkeparti viser til at Stortinget i 2012 vedtok etablering av en fremskutt operasjonsbase for kampfly på Evenes flystasjon. Disse medlemmer viser videre til at et stortingsflertall bestående av Arbeiderpartiet, Høyre og Fremskrittspartiet i behandlingen av langtidsplanen for forsvarssektoren i 2016 (Innst. 62 S (2016–2017), jf. Prop. 151 S (2015–2016)) vedtok å anskaffe nye maritime patruljefly, samt lokalisere disse på Evenes sammen med de fremskutte kampflyene.

Disse medlemmer bemerker at grunnlaget for regjeringens anbefaling om samlingen av de maritime overvåkingsflyene og den framskutte operasjonsbasen for kampfly på Evenes var en helhetlig vurdering av både operative og økonomiske forhold. Disse medlemmer viser til at denne vurderingens konklusjon var at Evenes samlet sett gir Forsvaret best operativ evne til lavest kostnad.

Disse medlemmer viser til at det i 2017 ble utarbeidet en konseptvalgutredning som beskriver utviklingen av kapasitetene ved Evenes flystasjon. Konseptvalgutredningen og den påfølgende prosjekteringen av fasilitetene for de maritime flyene har i to trinn vært gjenstand for ekstern kvalitetssikring.

Disse medlemmer viser til at kvalitetssikringsprosessen har medført en ytterligere gjennomgang av beregningene som lå til grunn for valget av Evenes, samt forslag til ytterligere risikoreduserende tiltak for å bidra til at basen står klar når flyene ankommer. I dette arbeidet har også kostnadene knyttet til samlingen på Evenes av de maritime overvåkingsflyene og den framskutte operasjonsbasen for kampfly vært gjennomgått.

Det er disse medlemmers oppfatning at regjeringen har holdt Stortinget løpende informert om utviklingen av Evenes flystasjon og flyttingen av den maritime overvåkingskapasiteten fra Andøya. Dette er gjort blant annet gjennom årlige budsjettproposisjoner, revidert nasjonalbudsjett og investeringsproposisjoner, men også gjennom besvarelse av en rekke spørsmål fra Stortinget.

Disse medlemmer viser eksempelvis til at regjeringen i Prop. 78 S (2019–2020) «Investeringar i Forsvaret» redegjorde for behov for å endre plasseringen av fasiliteter for maritime patruljefly, behov for håndtering av baneavisingskjemikalier og overflatevann, samt en midlertidig løsning for å begynne øving og trening av besetninger på et tidligst mulig tidspunkt. Regjeringen har videre blant annet informert Stortinget om håndtering av ammunisjon, samt i flere omganger besvart spørsmål om ivaretakelse av personell og kompetanse under overgangen til nytt maritimt patruljefly.

Disse medlemmer viser til at regjeringen planlegger at Evenes skal være i stand til å overta NATO-beredskapsoppdrag (QRA) fra Bodø 31. desember 2021. Disse medlemmer viser til at denne tidsplanen innebærer ferdigstillelse av tilstrekkelige fasiliteter for F-35 QRA, drivstoff, ammunisjon, forlegninger, spisemesse, luftvern, forsyninger samt beskyttelse og sikring av basen. Disse medlemmer merker seg at arbeidet videreføres i 2022 med ferdigstillelse av infrastruktur, fasiliteter for velferd/idrett samt sykestue.

Disse medlemmer understreker at det verken i utredningsarbeidet eller gjennomføringen av planlagte tiltak fra regjeringen har fremkommet forhold som tilsier at forutsetningene som lå til grunn for Stortingets vedtak, er vesentlig endret.

Komiteens medlemmer fra Venstre og Kristelig Folkeparti viser til at disse partiene, sammen med Senterpartiet og Sosialistisk Venstreparti under behandlingen av Prop. 151 S (2015–2016) foreslo å videreføre Andøya flystasjon som base for maritime overvåkningsfly.

Disse medlemmer understreker imidlertid at komiteens og Stortingets flertall besluttet nedleggelsen av Andøya flystasjon til fordel for en kraftsamling og utbygging av Evenes flystasjon.

Disse medlemmer erkjenner at stortingsflertallet ikke støttet vårt forslag om å bevare Andøya som flystasjon for maritime overvåkningsfly. Når flertallet ikke støttet våre partiers foretrukne løsning, er disse medlemmer opptatt av at den vedtatte løsningen skal skje innenfor økonomisk forsvarlige rammer, i samsvar med militærfaglige anbefalinger.

Medlemene i komiteen frå Senterpartiet meiner at vedtaket om å leggje ned Andøya flystasjon er eit historisk feilgrep. Sett i lys av den negative tryggleiksutviklinga er den norske evna til maritim overvaking kritisk viktig for norsk forsvarsevne og for NATO.

Medlemene i komiteen frå Senterpartiet og Sosialistisk Venstreparti viser til at maritime overvakingsfly er sentrale med tanke på evna til å oppretthalde naudsynt situasjonsforståing i eigne nærliggjande havområde. At ein evnar å få dei nye P-8-flya i lufta snarast mogleg, bør difor ha hovudprioritet. Desse medlemene fryktar at raseringa av MPA-miljøet på Andøya samt den lange lista av uløyste utfordringar på Evenes vil føre til at flya vert ståande i USA lenger enn naudsynt, og at Noreg sin overvakingskapasitet dei neste åra vil svekkast. Det er også grunn til uro over signal som kan tyde på at regjeringa ynskjer å ta ned kapasiteten med P3 Orion før dei nye P8-overvakingsflya er fasa inn og operative. Det kan i så fall gje ein lenger periode med lågare kapasitet enn naudsynt.

Desse medlemene viser til at prosessen rundt nedlegginga av Andøya og val av Evenes som ny MPA-base vart fatta på eit ufullstendig faktagrunnlag. Desse medlemene vil peike på at utgreiingane som er gjorde sidan vedtaket om å leggje ned Andøya flystasjon og flytte MPA-basen til Evenes, skulle vore gjord i forkant av vedtaket. Desse medlemene viser til at i vanlege planprosessar vert det lagt ei fullstendig utgreiing til grunn, før ein fattar vedtak. Desse medlemene viser til at det står att mange potensielle kostnadsdrivande faktorar for etablering av MPA-basen på Evenes etter at vedtaket vart fatta for fire år sidan. Desse medlemene meiner at dersom vedtaket var fatta på eit fullverdig faktagrunnlag, ville det på dette tidspunktet ikkje stått igjen så mange ukjende potensielle kostnadsdrivande faktorar.

Desse medlemene viser til store utfordringar kring handsaming av dette representantforslaget. Det har vore svært vanskeleg å få relevant informasjon frå regjeringa samt svar på spørsmål frå forsvarsministeren. Desse medlemene vil peike på at prosessen rundt krav om innsyn i to dokument vart handtert på ein kritikkverdig måte.

Desse medlemene viser til at det er forseinkingar i etablering av basen på Evenes, og ettersom P-8-flya skal fasast inn på Evenes, er det stilt spørsmål om innfasinga går etter planen og om dei nye maritime patruljeflya i sin heilskap skal innfasast på Evenes. Desse medlemene viser til uro over potensielt auka kostnadar rundt innfasing. Desse medlemene viser til krav om innsyn i dokument i høve saka, både frå Senterpartiet og frå utanriks- og forsvarskomiteen, der utanriks- og forsvarskomiteen er nekta innsyn. Desse medlemene vil rette sterk kritikk mot forsvarsministeren for prosessen rundt denne saka og for å nekte Stortinget innsyn i relevante dokument under handsaminga av Prop. 14 S (2020–2021) og Dokument 8:87 S (2019–2020).

Medlemene i komiteen frå Senterpartiet vil peike på at føresetnadane som Høgre, Framstegspartiet og Arbeidarpartiet la til grunn for å flytte MPA-basen frå Andøya til Evenes har endra seg vesentleg sidan vedtaket vart fatta i 2016. Desse medlemene viser til at behovet for langtrekkande luftvern vart nytta som grunngjeving til å samle både overvakingsfly og jagarfly på Evenes, jf. Prop. 151 S (2015–2016) og Innst. 62 S (2016–2017):

«Anskaffelse av nytt langtrekkende luftvern gjennomføres i perioden 2021–2024 og integreres med NASAMS II-systemet.» (Prop. 151 S (2015–2016) s. 64)

«Komiteen viser til at regjeringen anbefaler å etablere én base for kampfly og maritime overvåkingsressurser beskyttet av langtrekkende luftvern og baseforsvar på Evenes.» (Innst. 62 S (2016–2017) s. 17)

Desse medlemene viser til at det i Prop. 14 S (2020–2021) går fram at regjeringa ikkje lenger følgjer opp det som vart lagt til grunn i Prop. 151 S (2015–2016), at investering i langtrekkande luftvern vert gjennomført i komande fireårsperiode. Langtrekkande luftvern vert jf. Prop. 14 S (2020–2021) planlagt skaffa frå 2029. Desse medlemene merkar seg at regjeringspartia og Arbeidarpartiet likevel ikkje endrar standpunkt i saka sjølv om føresetnadane er vesentleg endra.

Medlemene i komiteen frå Senterpartiet og Sosialistisk Venstreparti vil vidare peike på at kostnadsgrunngjevinga som vart lagd til grunn av Høgre, Framstegspartiet og Arbeidarpartiet også er vesentleg endra. Kostnadsramma for etableringa av MPA-basen på Evenes har auka med 1,5 mrd. kroner samanlikna med det som låg til grunn i Prop. 151 S (2015–2016). Desse medlemene viser til at Alternativ 1, samling av aktiviteten på Evenes jf. Prop. 151 S (2015–2016), identifiserte eit investeringsbehov på om lag 3,5 mrd. kroner for samling av aktiviteten på Evenes. I 2020 var investeringsbehovet endra, og i Prop. 78 S (2019–2020), som vart lagd fram for Stortinget våren 2020, står det følgjande:

«Investeringskostnaden for utbygginga på Evenes er, inkludert kostnadsauken for hangaren til P-8A, berekna til 4 980 mill. 2020-kroner. Totalkostnaden er såleis innanfor den berekna verdien (p85) på 5,08 mrd.»

Desse medlemene viser til at det står att uløyste utfordringar på Evenes flystasjon, som det ikkje er tatt høgde for innanfor den auka kostnadsramma. Desse medlemene viser til at det gjeld lagring og handtering av ammunisjon og drivstoff, baneavising, innfasing, hangar til allierte, plassmangel og personellsituasjonen.

Medlemene i komiteen frå Senterpartiet vil peike på at det ikkje er gjort greie for kor det skal lagrast ammunisjon i tråd med NATOs standard innanfor eksisterande areal eller EBA. Desse medlemene har under handsaminga av Prop. 14 S (2020–2021) og Dokument 8:87 S (2019–2020) bede om innsyn i ammunisjonsutvalet si innstilling, men har ikkje fått innsyn. Desse medlemene viser til skriftleg spørsmål frå Senterpartiet om ammunisjonsutvalet på Evenes har ferdigstilt sin rapport, og dersom ja, om det er identifisert behov for betydelege investeringar dersom det skal lagrast eksplosivar som dekkjer nasjonale og allierte behov, kor departementet svarar følgjande:

«Det vises også til svar på spørsmål til skriftlig besvarelse nr. 231 og 285 (i 2020) fra Stortinget. Forsvaret satte i desember 2019 ned et utvalg for å se på de operative avdelingenes detaljerte behov for personell, utrustning, materiell, infrastruktur (bygg og anlegg) og prosedyrer som er nødvendig for lagring, montering og transport av eksplosiver ved Evenes flystasjon. Utvalget har ikke levert sin rapport til Forsvarets ledelse. Behandlingen av rapporten vil først starte etter at den er mottatt av Forsvarets ledelse, og det er derfor på nåværende tidspunkt vanskelig å konkludere rundt ammunisjonstjenestens behov på Evenes.»

Desse medlemene registrerer at utvalet ikkje har levert sin rapport til Forsvarets leiing, men at Forsvarsdepartementet ikkje svarar på om innstillinga er ferdigstilt. Desse medlemene merkar seg at funna i ammunisjonsutvalet si innstilling kan vere kostnadsdrivande, og meiner det hadde vore føremålstenleg og av stor relevans om komiteen hadde fått denne informasjonen før ein vedtek ein ny langtidsplan for forsvarssektoren.

Medlemene i komiteen frå Senterpartiet og Sosialistisk Venstreparti viser til at utfordingane som det er vist til i representantforslaget, framleis ikkje er gjort greie for. Det er framleis uvisst korleis rullebana skal haldast operativ heile året. I skriftleg svar frå Forsvarsdepartementet til desse medlemene på spørsmål om FFI har funne ei alternativ løysing til bruk av kjemikaliar og sand på Evenes, svarar departementet følgjande:

«Forsvarsdepartementet viser til svar på skriftlig spørsmål nr. 2760 for stortingssesjon 2019–2020. Forsvarets forskningsinstitutt (FFI) er godt i gang med utredningsoppdraget fra Forsvarsdepartementet vedrørende alternative baneavisingsmidler. Rapport fra dokumentstudien med forslag til alternative løsninger, som bør utredes videre og eventuelt testes ut i praksis, ferdigstilles i løpet av året i samsvar med oppdragets fremdriftsplan. Parallelt med dokumentstudien gjennomfører FFI også laboratorietester for blant annet å se på avisingsmidlers smelteegenskaper og på muligheter for rensing av vann som inneholder et aktuelt avisingsmiddel. FFI vil kommende vintersesong følge opp utredningsoppdraget med reelle tester av avisingsmidlers smelteegenskaper utendørs. Sluttrapport er planlagt ferdigstilt medio 2021. Før de pågående utredningen og testene er gjennomført er det vanskelig å vurdere om en løsning er funnet.»

Desse medlemene registrerer at Forsvarsdepartementet per november 2020 ikkje kan fastslå om ein har ei løysing på korleis ein skal halde rullebana operativ heile året. Å vedta ein ny MPA-base utan å sikre i forkant at flya kan operere heile året meiner desse medlemene er sterkt kritikkverdig.

Desse medlemene viser vidare til at hangar for allierte ikkje inngår i den utvida kostnadsramma på 5,08 mrd. kroner. Desse medlemene viser også til at hangar for allierte fly heller ikkje er godkjent. Desse medlemene viser igjen til uttale frå Luftfartstilsynet, kor dei skriv at:

«hangar nord er problematisk med tanke på strømningsforstyrrelser og turbulens, og har vært avgjørende for plasseringen av alternativ 1-5. Tilsynet bemerker at oppføringen av en hangar nord vil være gjenstand for egen godkjenning når det blir aktuelt, ettersom endelig plassering, utforming og størrelse på denne hangaren vil ha avgjørende betydning for strømningsanalyser av turbulens.»

Desse medlemene vil uttrykke uro over konsekvensen for norsk MPA-kapasitet dersom ein etter prøveperioden på 1,5 år konkluderer med at hangarbygget fører til for høg turbulensrisiko. Vidare vil desse medlemene understreke at det er urovekkjande at det på dette tidspunktet framleis står att store og uløyste utfordringar kring den nye MPA-basen på Evenes.

Desse medlemene fremjar på denne bakgrunnen følgjande forslag til vedtak:

«Stortinget ber regjeringa kome attende til Stortinget med ein fullstendig plan for flyttinga av den maritime overvakingsaktiviteten frå Andøya til Evenes, der ein gjer greie for løysingar for innfasing, hangarproblematikk, avising, lagring av ammunisjon og drivstoff samt bemanning, inkludert støttefunksjonar og økonomi.»

«Stortinget ber regjeringa gi innsyn i prosessen kring den fagmilitære tilrådinga kring innfasing av P-8 for å hindre spekulasjonar om overstyring frå Forsvarsdepartementet.»

«Stortinget ber regjeringa leggje fram kalkylar som ligg til grunn for driftskostnadar for MPA-aktivitet på Andøya og Evenes.»

«Stortinget ber regjeringa leggje fram analysar og berekningar som ligg til grunn for plasseringa av hangar til dei norske P-8-flya.»

«Stortinget ber regjeringa leggje fram ein bemanningsplan som sikrar full operativ drift av basen på Evenes.»