Skriftlig spørsmål fra Birgit Oline Kjerstad (SV) til kommunal- og distriktsministeren

Dokument nr. 15:1242 (2023-2024)
Innlevert: 14.02.2024
Sendt: 14.02.2024
Besvart: 22.02.2024 av kommunal- og distriktsminister Erling Sande

Birgit Oline Kjerstad (SV)

Spørsmål

Birgit Oline Kjerstad (SV): Kva er grunngjevinga for å ha ulik prosentandel for inntektsutjamning i fylkeskommunene og kommunene sitt inntektssystem?

Begrunnelse

Regjeringa har meldt at den skal legge fram ei eiga melding om nytt inntektssystem for kommunene våren 2024. Grunnlaget for meldinga er NOU 2022:10 Inntektssystemet for kommunene, som var på høyring med frist i januar 2023. I dagens inntektssystem har kommunene ei symmetrisk inntektsutjamning på 60 %, samt ein tilleggskompensasjon til kommuner med skatteinntekter på under 90 % av landsgjennomsnittet. Inntektssystemutvalet foreslår som alternativ 1. å auke dagens inntektsutjamning frå 60 % til 65 %.
I fylgje regjeringa sine nettsider så har fylkeskommunene hatt symmetrisk inntektsutjamning sidan 2015. Dette inneber at refersansenivået i inntektsutjamninga er sett til landsgjennomsnittet for skatt per innbygger, som vil seie at 100 % av landsgjennomsnittet, og at kompensasjons og trekkgraden er like. I inntektssystemet til fylkeskommunene er det vedteke ein utjamningsprosent på 87,5. Det vil seie at alle fylkeskommuner med skatteinntekter under landsgjennomsnittet per innbyggar blir kompensert for 87,5 prosent av differansen mellom eigen skatteinngang og landsgjennomsnittet.

Erling Sande (Sp)

Svar

Erling Sande: Formålet med utjamninga av skatteinntekter er å ivareta omsynet til likeverdige tenester, samstundes som dei einskilde kommunane/fylkeskommunane skal ha inntekter som er lokalt forankra. Det er skilnader på fylkeskommunane og kommunane med omsyn til oppgåver og ansvar, og det er skilnader i kva for skatteinntekter dei har og variasjonane i desse før utjamning. Dette har ført til noko ulik innretning av inntektsutjamninga for kommunar og fylkeskommunar.

Fylkeskommunane

Inntektsutjamninga for fylkeskommunane omfattar inntektsskatt frå personlege skattytarar og naturressursskatt frå kraftføretak. 3 fylkeskommunar hadde skatteinntekter over landsgjennomsnittet i 2023, og 11 fylkeskommunar låg under gjennomsnittet. Inntektsutjamninga er utforma som ein rein symmetrisk modell, der fylkeskommunar med skatteinntekter under landsgjennomsnittet blir kompensert for 87,5 pst. av differansen mellom eigen skatteinngang og gjennomsnittet i landet. Tilsvarande blir fylkeskommunar med skatteinntekter over landsgjennomsnittet trekte for 87,5 pst. av differansen mellom eigen skatteinngang og landsgjennomsnittet. Før utjamning varierte skatteinntektene til fylkeskommunane mellom 81,5 og 133,7 pst. av landsgjennomsnittet, mens den etter utjamning varierte mellom 97,7 og 104,2 pst. av landsgjennomsnittet.
Departementet gjorde sist ei vurdering av utjamninga blant fylkeskommunane i Kommuneproposisjonen 2023. Departementet konkluderte den gongen med at fylkeskommunane bør behalda noko av dei skatteinntektene som blir skapte lokalt, samtidig som omsynet til eit likeverdig tenestetilbod taler for ei høg grad av utjamning av skatteinntektene. Departementet foreslo ingen endringar i inntektsutjamninga for fylkeskommunane då, og den symmetriske utjamninga på 87,5 prosent vart vidareført.

Inntektsutjamninga for kommunane

For kommunane omfattar inntektsutjamninga inntekts- og formuesskatt frå personlege skattytarar og naturressursskatt frå kraftføretak. Før utjamning varierer skatteinntektene frå 58,1 pst. av landsgjennomsnittet for Lavangen til 275,7 pst. av landsgjennomsnittet for Frøya, mens skatteinntektene etter utjamning varierte mellom 93,1 og 160,0 pst. av landsgjennomsnittet. 240 kommunar har skatteinntekter under 90 pst. av landsgjennomsnittet, og 51 kommunar ligg over landsgjennomsnittet. Inntektsutjamninga for kommunane består av ein symmetrisk del og ein tilleggskompensasjon til kommunar med særskilt låge skatteinntekter.
Kommunar med skatteinntekter under landsgjennomsnittet blir kompensert for 60 pst. av differansen mellom eigen skatteinngang og landsgjennomsnittet, mens kommunar med skatteinngang over landsgjennomsnittet blir trekte for 60 pst. av differansen mellom eigen skatteinngang og landsgjennomsnittet (symmetrisk utjamning). Kommunar med skatteinntekter under 90 pst. av landsgjennomsnittet blir i tillegg kompenserte for 35 pst. av differansen mellom eigne skatteinntekter og 90 pst. av landsgjennomsnittet (tilleggskompensasjon). Tilleggskompensasjonen gjer at dei kommunane med dei lågaste skatteinntektene blir løfta særskilt, og gjer at alle kommunar blir løfta til minimum 93 pst. av landsgjennomsnittet etter utjamning. I 2023 blir 12,9 mrd. kroner fordelt om gjennom inntektsutjamninga for kommunane, og av dette utgjer tilleggskompensasjonen om lag 2,8 mrd. kroner.
Inntektssystemutvalet leverte i august 2022 forslaga sine til endringar i inntektssystemet for kommunane. Etter vurderinga frå utvalet fungerer dagens inntektsutjamning godt. Inntektsutjamninga med tilleggskompensasjonen gir ei stor omfordeling, og løftar alle kommunar opp til eit minimums nivå på 93 pst. av landsgjennomsnittet per innbyggjar for dei inntektene som inngår. Det er etter vurderinga frå utvalet framleis behov for ein tilleggskompensasjon, i tillegg til den symmetriske utjamninga, fordi denne varetek kommunane med dei lågaste skatteinntektene.

Oppsummering

Inntektsutjamninga for kommunane og fylkeskommunane er utforma ulikt, og tilleggskompensasjonen til kommunane gjer at ein ikkje kan samanlikne prosentsatsane for den symmetriske utjamninga direkte. Forskjellane må og sjåast i samanheng med at spreiinga i inntektene før utjamning er langt større for kommunane enn for fylkeskommunane. I tillegg er det ein stor del av kommunane som har skatteinntekter langt under landsgjennomsnittet, og det er behov for ei særskilt ordning for å ivareta desse kommunane. Jamfør òg vurderinga til inntektssystemutvalet om at dagens tilleggskompensasjon varetek kommunane med dei lågaste skatteinntektene på ein god måte.
Regjeringa vil legge fram forslag til endringar i inntektssystemet for kommunane våren 2024, inkludert ei vurdering av inntektsutjamninga for kommunane.