Oppfølging av forslag frå Innst. 253 L (2020–2021)

Arbeidarpartiet, Senterpartiet og Sosialistisk Venstreparti fann i opposisjon saman om fem forslag til endringar i forslaget til språklov som Solberg-regjeringa la fram i Prop. 108 L (2019–2020). Desse endringane ville ha styrkt språklova.

Desse forslaga gjekk ut på 1) at det berre er i intern sakshandsaming som reglane i språklova §§ 12 til 18 gjeld (endring i § 3), 2) at statsorgan skal krevje at tilsette skriv både bokmål og nynorsk i arbeidet, og at fylkeskommunar kan krevje det same (endring i § 16), 3) at også organisasjonar skal kunne klage på vegner av den som har motteke visse typar dokument på feil skriftspråk (endring i § 17), 4) at Språkrådet også skal føre tilsyn med korleis fylkeskommunar etterlever reglane i språklova om bruk av bokmål og nynorsk (endring i § 19), og 5) at også fylkeskommunar skal ha plikt til å sende rapportar til Språkrådet om bruk av bokmål og nynorsk.

Forslagsstillarane viser til grunngjevingane og merknadene i Innst. 253 L (2020–2021) til dei endringsforslaga som vart fremja der.

Vidareføring av regelen i målbruksforskrifta § 5 tredje ledd tredje punktum

Då språklova 1. januar 2022 tok til å gjelde, og mållova samstundes vart oppheva, heldt forskrifter gjevne med heimel i mållova likevel fram å gjelde så langt dei ikkje er i strid med innhaldet i språklova, jf. språklova § 21. I juni 2022 sende Kultur- og likestillingsdepartementet eit forslag til forskrift til språklova på høyring. Departementet gjorde forslag om å oppheve alle forskriftene som var gjevne med heimel i mållova, fordi «[i]nnhaldet i desse forskriftene er no teke inn i språklova eller i dette forslaget til forskrift til språklova».

I høyringa kom det til syne arbeidsuhell frå departementet si side. Det viste seg at den plikta sentrale statsorgan har til å skrive med regionale statsorgan på fleirtalsskriftsspråket i deira tenestekrins, i realiteten blir oppheva når ein ser språklova og forslaget til ny forskrift samla. Den aktuelle regelen finst framleis i forskrift 5. desember 1980 nr. 4938 om målbruk i offentleg teneste (målbruksforskrifta) § 5 tredje ledd tredje punktum (markert i kursiv under):

«Sentrale statsorgan er språkleg nøytrale. Eit sentralt statsorgan som skriv til eit anna språkleg nøytralt organ, står fritt i val av målform. I skriv til eit regionalt statsorgan skal tenestemålet til det regionale statsorganet nyttast. I skriv til det lokale statsorgan skal tenestemålet til det lokale statsorganet nyttast. »

Å oppheve denne regelen bryt med intensjonen til lova og kan umogleg ha vore tilsikta. I praksis forsvinn kravet om at til dømes eit departement må skrive nynorsk til Statsforvaltaren i Vestland eller Statsforvaltaren i Møre og Romsdal, eller at til dømes Justis- og beredskapsdepartementet og Politidirektoratet må skrive nynorsk til ein tingrett eller ein politistasjon som har nynorsk som fleirtalsskriftsspråk i tenestekrinsen sin. Dette vil forslagsstillarane bøte på ved å føreslå å ta inn regelen i språklova § 13.

Oppretting av tilsynelatande arbeidsuhell i språklova § 11 første ledd

Forslagssstillarane føreslår her også å rette opp eit tilsynelatande arbeidsuhell i språklova § 11 første ledd. I paragrafen står det at «[e]in kommune eller ein fylkeskommune sjølv» kan vedta å krevje at staten skal bruke berre nynorsk eller bokmål i skriftleg kommunikasjon med kommunen eller fylkeskommunen. Ein tilsvarande regel fanst i mållova § 5 første ledd, men der var det «kommunestyret» eller «fylkestinget» som var omtalte. I Prop. 108 L (2019–2020) på side 124 og 154 er det uttalt at føremålet var å vidareføre innhaldet i regelen i mållova § 5 første ledd.

Oppsummering

Forslaga om endringar i språklova §§ 3, 16, 17, 19 og 20 vart fremja av Arbeidarpartiet og Sosialistisk Venstreparti i Innst. 253 L (2020–2021) og fekk støtte av Senterpartiet i Stortinget. For ordens skuld gjer forslagsstillarane merksam på at desse endringane tilsvarar forslag 6, 7, 9, 10 og 11 i Innst. 253 L (2020–2021), med somme reint redaksjonelle endringar.

Forslaget om endring i språklova § 13 går som nemnt ut på å bøte på det tilsynelatande arbeidsuhellet frå departementets side som ville føre til at den eksisterande regelen i forskrift 5. desember 1980 nr. 4938 om målbruk i offentleg teneste § 5 tredje ledd tredje punktum blir oppheva dersom heile forskrifta skal opphevast. Regelen blir i staden teken inn i språklova § 13.

Forslaget om endring i språklova § 11 var som nemnt ikkje del av handsaminga av Prop. 108 L (2019–2020) i Stortinget. Forslaget tek sikte på å bøte på det som ser ut til å vere eit arbeidsuhell i departementet då proposisjonen vart utarbeidd.

Forslaget går vidare ut på at lovendringane skal gjelde frå og med 1. juli 2025.