Svar
Odd Einar Dørum: Det er viktig å halde fast ved det overordna prinsippet om at kreditor skal få oppfylt kravet sitt. Det må gjelde i alle saker. Dersom gjelda ikkje blir betalt og inkasso ikkje fører fram, kan kreditor få hjelp frå det offentlege til å drive inn kravet. I samband med det løp det gebyr, slik det gjer ved alle saker der ein skal betale gebyr for domstolane og namsmannen. Eg er svært oppteken av at vi skal ha reell tryggleik for loven. Rettsgebyret skal ikkje stå i vegen for å bringe ei sak til domstolen. Domstolane bør derfor ikkje fungere som ei kjelde til inntekt, men sjåast på som ei føresetnad utsetnad for eit sivilisert samfunn. Dette betyr likevel ikkje at tilgang til domstolane alltid skal være gratis. Saker som er personleg viktig for den enkelte, som bla. saker om familie, trygd og arbeidsrett er gratis i den forstand at staten ikkje tar rettsgebyr. I andre sivile saker er det gebyr. Gebyra er høveleg lave, men aukar kjem an på om saken varer ein eller fleire dagar. Gebyra dekkjer likevel ikkje alle kostnadene til domstolane ved saken, og fører ikkje til overskot. Rettsgebyret ved oppmoding om tvangsfullbyrding og i saker der namsmyndigheita tar utlegg har aldri vore prøvd grunngjeve med auka utgifter hos namsmyndigheita. Dei har vore grunngjeve med behovet for inntekter i domstolane, justissektoren og for staten generelt. Stortinget har vore relativt samla om aukinga. Domstolane utgiftsførte totalt 1 485,5 mill. kr til drift i 2004, inkludert 72,8 mill. kr i utgifter til meddomarar, vitne m.m. Domstolanes inntekter var 1093,1 mill. kr i gebyr og 29,5 mill. kr frå tilbakebetaling av pengar ved fødsel, sjukepengar m.m. Namsmenn organisert under domstolane hadde i tillegg inntekter på 139,2 mill. kr Samla var inntektene 1261,8 mill. kr. Utgiftene var altså 223,7 mill. kr høgare enn inntektene. I disse talla er utgiftene og inntektene til lensmennene i samband med deira funksjon som namsmann, halde utafor. Når ein tar med utgifter her på rundt 270 mill. kr og inntekter på 237 mill. kr, går domstolane og namsmennene samla om lag 256 mill. kr i "underskot". Domstolanes inntekter kommer først og fremst frå tinglysingen. I 2004 var disse inntektene 942 mill. kr. Tinglysingen sjåast ikkje som ein del av domstolanes kjernegjeremål, og overføres nå til Statens kartverk. Statens kartverk inntektsførte derfor 78 mill. kr i 2004. Etter 2007 vil Statens kartverk føre alle inntekter frå tinglysing. Frå 1. januar 2006 overføres namsmennene som i dag er organisert under domstolane til politi- og lensmannsetaten. Dette betyr at om lag 139,2 mill. kr i inntekter frå rettsgebyret i saker om tvangsinndriving frå dette tidspunktet vil bli ført over frå domstolane til politi- og lensmannsetaten. Det kan leggjast til at det offentlege også bruker om lag 358 mill. kr i sivile saker og 553,7 mill kr i straffesaker for å sikre borgarane advokathjelp i retten. Media har i den siste tida sett på gebyrinntektene til namsmannen, blant anna at gebyrinntektene til namsmannen auka til 77 mill. kr frå 2003 til 2004, og at det skyldes auka rettsgebyr. Etter min meining ser ein her bare på ein side av ein debatt med fleire sider. For det første har talet på tvangsforretningar gått ned i den same perioden, og for det andre møter vi her ein næring som tener mykje pengar på å låne ut meir enn mange klarer å betale tilbake. Ein stor del saker om inkasso og andre saker om gjeld som blir drive inn med tvang av namsmannen, er lån til forbruk utan trygging, for eksempel kredittkortgjeld. Volumet av lån til forbruk har stige dramatisk dei siste åra, og mislighaldes oftare enn andre lån. Mens om lag 1 pst. av det samla utlånet til mottakarar av lønn blei misleghaldt i 2004, blei om lag 6,6 pst. av lån til forbruk misleghaldt. Søknader til namsmannen om gjeldsordning gjeld i stor grad lån til forbruk. I 2004 mottok namsmannen 1 964 søknader om gjeldsordning - ein auking på 30 pst. frå året før. Denne utviklinga ottast eg for, og det er positivt at media tek initiativet til ein offentleg debatt om følgjene. Etter min meining må det viktigaste målet vere å hindre at forbrukarar kjem i ein situasjon der dei ikkje klarer å handtere sine gjeldsforpliktingar. Det kan synes som om det for ofte blir gjeve raske, dyre og usikra lån til forbrukarar som klart vil ha problem med å betale lånene. Når namsmannen opplyser at ein vesentleg del av oppmodingar om rettsleg inndriving ved namsmannen og søknader om gjeldsordning gjelder lån til forbruk, så er det grunn til å spørje om personane som har teke opp disse låna i utgangspunktet burde blitt gitt slike lån. For å motverke dette ser eg på forslag om å gje utlånar ein plikt til å råde kundar ifrå å kjøpe varer på kreditt utover eigen evne til å betale tilbake. Vi har i dag ein slik plikt til å råde ifrå for bankar ol. Regjeringa fremma også i april ein proposisjon om registrering av utleggspant, utleggstrekk og ikkje noko til utlegg i Lausaureregisteret. Registrering i Lausaureregisteret vil sikre betre kredittopplysningar. Sverige har til saman likning oppretta eit sentralt register for gjeld, som skal ha medført færre inkassosaker. Forslaget gir også betre samordning av utleggstrekk, der skyldnar har fleire utleggstrekk mot seg samtidig. Ved færre trekk vil skyldnar få færre gebyr på ein gang. Som ein del av omlegginga av det som kallast den sivile rettspleia på grunnplanet, vil vi også neste år få nye reglar for direkte tvangsinndriving av krav som ikkje er sagt imot. Dette vil inneber ei forenkla prosess og vil medverke til mindre kostnader for begge parter i ein tvist om gjeld. Som eksempel vil eit krav på 15 000 kr få reduserte kostnader for inndriving på vel 1 400 kr. Ein forenkla inndriving vil også styrke rettssikkerheita til skyldnaren, da namsmannen i enda større grad enn i dag vil hjelpe ham eller henne, blant anna med å opprette kontakt, og eventuelt inngå forlik, med kreditor. Kven som betaler rettsgebyret i saker om utlegg og tvangsinndriving hos namsmannen - kreditor eller skyldnar - kjem an på korleis det går med saka. Ein stor del av sakene om utlegg og tvangsinndriving avsluttes fordi skyldnaren ikkje har midlar som kan drives inn. I disse sakene skal som hovudregel kreditor betale gebyret. Aukinga i rettsgebyret går derfor ikkje utan vidare utover dei som allereie har så svak økonomi at tvangsinndriving ikkje er aktuelt. Eg ser likevel at storleiken på offentlege gebyr kan få mykje å seie for dei med mindre inntekter. I den samanhengen vil eg sjå på innspel til målretta tiltak som kan medverke til å møte nettopp denne utfordringa.