Skriftlig spørsmål fra Alfred Jens Bjørlo (V) til næringsministeren

Dokument nr. 15:2181 (2022-2023)
Innlevert: 10.05.2023
Sendt: 10.05.2023
Besvart: 19.05.2023 av næringsminister Jan Christian Vestre

Alfred Jens Bjørlo (V)

Spørsmål

Alfred Jens Bjørlo (V): NAV si nye bedriftsundersøking viser at norske offentlege og private verksemder manglar over 50 000 arbeidstakarar.
Kvar fjerde bedrift slit med å få tak i folka dei treng. Vil næringsministeren sørge for å ta nødvendige politiske initiativ for å gjere det lettare for norske verksemder å finne og tilsetje fleire, i staden for å gjere det stadig vanskelegare og dyrare for bedrifter over heile landet å få folk i jobb?

Begrunnelse

NAV seier i si nye bedriftsundersøking at vi snart må tilbake til sist Arbeiderpartiet og Senterpartiet styrte landet, i 2008, for å finne høgare mangel på kvalifisert arbeidskraft.
Det er eit problem som denne regjeringa må ta deler av ansvaret for. Ap/Sp-regjeringa har gjort det vanskeligare å tilsetje midlertidig, vanskeligare å ta i bruk bemanningstenester, stemt ned alle forslag om å gjere det lettare for bedrifter å rekruttere folk internasjonalt, auka skattane på å tilsetje arbeidsfolk og foreslått å strupe tilgangen på lærlingar ved å svekke opplæringskontora i ny opplæringslov. Regjeringa har også avvist alle initiativ frå Venstre og andre parti på Stortinget om å legge til rette for mulighetane som ligg i eit meir staduavhengig arbeidsliv, og dermed hindra arbeidstakarar og arbeidsgivarar i å få ein større geografisk arbeidsmarknad å spele på.
Regjeringa har også redusert mulegheitene for å kvalifisere seg i arbeid ved å kutte i ordninga Kompetansepluss, kutte i modulbasert opplæring for vaksne, kutte i stipendordningar for norske studentar i utlandet (som ofte hentar heim verdfull kompetanse), innført studieavgift for utanlandske studenter som kjem til Noreg og kutta i tiltak for internasjonalisering i høgare utdanning.

Jan Christian Vestre (A)

Svar

Jan Christian Vestre: Takk for spørsmål om eit viktig og stort tema. Arbeidskrafta er ein viktig ressurs, som vi må bruke på ein god måte. Spørsmålet rører politikken for arbeidsmarknaden, utdanning, økonomisk politikk og næringspolitikk. Eg vil som næringsminister leggje til rette for at verksemder og tilsette kan skape verdi.
Norsk økonomi har vakse sterkare enn vi vurderte i haust, og sysselsetjinga har auka meir enn venta. Aktiviteten vil nok minke framover. Det vil truleg føre til at det blir noko mindre mangel på arbeidskraft i tida som kjem. Nav si verksemdundersøking viser ein estimert mangel på arbeidskraft på 53 000 personar denne våren. Det er 17 000 færre enn på same tid i fjor. Erfaringa viser at mange strøymer til arbeidsmarknaden når jobbsjansane er gode. På den måten hjelper mangel på arbeidskraft til å auke arbeidsstyrken og redusere utanforskapet. Det har vi også sett det siste året. Med mobilitet i arbeidsmarknaden kan seriøse verksemder med ryddige arbeidsforhold evne å tiltrekkje seg arbeidskraft, samtidig som andre verksemder må bruke mindre arbeidskraft. Ein slik mobilitet er godt i tråd med den norske arbeidslivsmodellen, og kan gje høg produktivitet, høge inntekter og høg verdiskaping.
Det finst ulike verkemiddel for at menneske som no er utanfor arbeidsstyrken, kan kome i jobb. Vi arbeider også for at fleire fordrivne frå Ukraina over tid kan kome i arbeid. Ein kan òg rekruttere arbeidstakarar i EØS-området. Det europeiske nettverket for arbeidsformidlingstenester fremjar mobilitet og legg til rette for slik rekruttering. Arbeidsgivarar kan også enkelt rekruttere faglært arbeidskraft frå land utanfor EØS, etter ein årleg kvote. Faglærte omfatta av kvoten kan få opphaldsløyve etter ein forenkla prosedyre. Regjeringa har auka kvoten frå 5 000 til 6 000 løyve. I ein rapport frå OECD frå 2023, er Noreg rangert blant dei topp fem mest attraktive land. Noreg syner å ha smidige reglar for innreise og høve til opphald for arbeidsrelaterte opphald. Regjeringa foreslår i RNB å auke bidraget til UDI med 10 mill. kroner for å leggje til rette for rekruttering av naudsynt fagkompetanse frå tredjeland. Styrkinga skal redusere restansar og korte ned saksbehandlingstida
Grunngivinga for spørsmålet omtaler fleire andre politikktiltak, eg kommenterer også desse kort. Regjeringa og stortingsfleirtalet sitt mål med lovendringane om mellombelse tilsetjingar og innleie frå bemanningsbyrå er at dei skal byggje opp under eit arbeidsliv med heile og faste stillingar og direkte tilsetjingar hos ein arbeidsgivar. Dette er sentrale element i den norske arbeidslivsmodellen, som har gjeve produktivitet og evne til omstilling i verksemdene. Eit viktig mål for regjeringa er å leggje til rette for at verksemder kan rekruttere fleire fast tilsette, mellom anna ved lærlingordninga. Det er likevel ein viss fleksibilitet. Ein kan leige inn arbeidstakarar frå bemanningsbyrå i vikartilfelle og etter avtale med tillitsvalde for verksemder med tariffavtale med fagforeiningar med innstillingsrett. Vidare kan ein på vilkår tilsetje mellombels.
Regjeringa har redusert skatten for dei med låg lønn. Det kan gje større tilgang på arbeidskraft. Arbeidsgivaravgifta for «høge» lønnsinntekter er tilpassa situasjonen og skal finansiere viktige utgifter, men er ikkje tenkt å vare evig.
Regjeringa har lagt fram meldinga «Utsyn over kompetansebehovet i Norge». Mangel på arbeidskraft gjer det naudsynt å prioritere hardare. Regjeringa vil prioritere: Kompetanse for eit høgproduktivt og konkurransedyktig næringsliv, kompetanse ein treng for grøn omstilling, og kompetanse ein treng for å ha gode velferdstenester i heile landet. Samtidig vil regjeringa gjere ein innsats for å kvalifisere og mobilisere fleire av dei som i dag står utanfor arbeidslivet.
Regjeringa har lytta til innspel som har kome om opplæringskontora si rolle i lærekontraktar og lærlingtilskot. Mange ønskjer at opplæringskontora framleis skal kunne inngå lærekontraktar og få læretilskot. Det skal vere mogeleg i ein modell der vi ryddar i ansvarsforholda. Regjeringa vil halde fram den gode dialogen med utdannings- og forskingskomiteen slik at vi får ei god løysing for formidling til læreplass og opplæring i verksemdene.
Noreg er eit populært studieland for utanlandske studentar. Det vil regjeringa at det framleis skal vere. Regjeringa vil følgje med på effektane av innføring av studieavgift, inkludert konsekvensar for rekrutteringa til arbeidsmarknaden. Det er da naturlig å vurdere ordninger med stipend for studenter fra andre land.
La meg avslutte med at regjeringa arbeider for gode rammevilkår som legg til rette for høy sysselsetjing og samla verdiskaping. I fjor vaks investeringane i bedrifter i Noreg med nesten 15 prosent. Vi må tilbake til høgkonjunkturen i 2007 for å finne ein like høg vekst i eit enkeltår. Investeringsnivået i næringslivet er no høgt i eit historisk perspektiv. Det skriv òg NHO i ein ny rapport. Nye tal frå Noregs Bank sitt regionale nettverk tilseier at verksemdene vil investere noko meir også framover. Dette er positive teikn i ei tid med ei rekkje utfordringar. Det tyder på at vi gjer noko riktig.