Skriftlig spørsmål fra Ove Trellevik (H) til klima- og miljøministeren

Dokument nr. 15:519 (2023-2024)
Innlevert: 24.11.2023
Sendt: 24.11.2023
Rette vedkommende: Fiskeri- og havministeren
Besvart: 01.12.2023 av fiskeri- og havminister Cecilie Myrseth

Ove Trellevik (H)

Spørsmål

Ove Trellevik (H): Kva betydning meiner statsråden EUs vanndirektiv og Minamata-konvensjonen har for handteringa av sjølve kvikksølvet ifm. U-864?

Begrunnelse

Ekspertutvalet som fekk i oppdrag å vurdera og tilrå vidare tiltak for ubåtvraket U-864 og kvikksølvforureininga, la tysdag 20. september 2022 fram rapporten sin. Regjeringa skriv i svaret sitt 20.10.2023 på det skriftlege spørsmål mitt at:

«Det vil bli lagt fram forslag til vidare handtering av ubåtvraket og kvikksølvforureininga for Stortinget så snart som mogeleg etter at regjeringa har treft si avgjerd, seinast i samband med revidert nasjonalbudsjett for 2024».

Minamata-konvensjonen er ein global avtale som har til hensikt å verna helse og miljø mot kvikksølvforureining. Konvensjonen tredde i kraft i 2017, og 147 land har slutta seg til avtalen. Noreg regulerte tidleg bruk og utslepp av kvikksølv og var ein sterk pådrivar for etablering av avtalen. Regjeringa har også innsett at vassforskrifta ikkje harmoniserer med vassdirektivet. Ein høyring er gjennomført av KLD. Vassdirektivet er krystallklar på «Protect, Preserve and Improve». Det er såleis forbode å forringe vassførekomstane.

Cecilie Myrseth (A)

Svar

Cecilie Myrseth: Sjøbotnen ved vraket av U-864 utanfor Fedje kommune er forureina av kvikksølv etter torpederinga av ubåten i 1945. Det er antatt at U-864 kan ha vore lasta med opptil 67 tonn metallisk kvikksølv. Øydelagde kvikksølvbehaldarar er sannsynleg årsak til forureininga som er målt rundt vrakdelane. Kvikksølvet frå U-864 kan vere ein risiko for miljøet dersom det blir omdanna til metylkvikksølv. Metylkvikksølv blir i liten grad brote ned, og blir oppkonsentrert i næringskjeder.
Då U-864 blei lokalisert i 2003, blei det iverksett eit program for miljøovervaking. Denne overvakinga blir utført av Havforskningsinstituttet på vegne av Kystverket. Data frå miljø-overvakinga sidan 2003 viser at fisk og skaldyr er lite påverka av forureiningskjelda. Ytterlegare undersøkingar har òg vist at vilkår for omdanning til metylkvikksølv i liten grad er til stades ved vraket.
Minamata-konvensjonen har til formål å verna helse og miljøet mot utslepp av kvikksølv og kvikksølvforbindelsar frå menneskeleg aktivitet. Konvensjonen set òg fokus på handtering av forureina område, og at tiltak for å redusere risikoane i slike område skal utførast på ein miljøforsvarleg måte.
Kvikksølv er oppført på lista over prioriterte stoff under EUs vassdirektiv, som er teke inn i den norske vassforskrifta. Det er eit mål at alt kystvatn, ferskvatn og grunnvatn skal ha god kjemisk tilstand. Vassforskrifta blei tilpassa EUs vassdirektiv i 2018, med oppdateringar i forskrift om endring i forskrift om rammer for vassforvaltninga. Dette har mellom anna ført til at det i samband med vassforvaltningsplanane blir stilt strengare krav til kva som er god kjemisk tilstand. Klima- og miljødepartementet har denne hausten hatt på høyring eit forslag om ei ytterlegare tilpassing av vassforskrifta til EUs vassdirektiv, mellom anna når det gjeld løyve til nye inngrep og aktivitetar i ei vassførekomst. Denne tilpassinga vil ikkje få verknad for miljøtiltak med mål om å hindre forureining, slik som handteringa av U-864 og kvikksølvforureininga ved vraket.
Det har vore gjennomført fleire utgreiingar om handtering av kvikksølvet og kvikksølv-forureininga frå U-864, mellom anna av Kystverket, og no seinast av eit ekspertutval. I anbefalingane frå desse utgreiingane om framtidige miljøtiltak for å redusere risikoane for menneske og miljø, er miljørisiko blitt tillagt avgjerande vekt, i tråd med Minamata-konvensjonen og EUs vassdirektiv.
Ekspertutvalet som vurderte vidare handtering av vraket og forureininga gjennomførte ei juridisk vurdering av enkelte rettslege problemstillingar. Her kom det mellom anna fram at ei eventuell tildekking av vrak og sediment ikkje kan kategoriserast som etablering av eit nytt sjødeponi, og vassforskrifta er uansett ikkje slik å forstå at ho er til hinder for tildekking som metode ved sanering av forureina sjøbotn. Utvalet fann at dei forsterka føringane som dei nye forskriftene medfører, ikkje har betydning for val av miljøtiltak for U-864.
Det er utarbeida miljømål og krav som skal sikre forsvarleg handtering av kvikksølv og forureina sedimenter, uavhengig av kva framtidig miljøtiltak som blir vedteke. Ved val av miljøtiltak for vraket og forureina sedimenter rundt vraket, vil krav i både Minamata-konvensjonen og vassdirektivet bli lagt til grunn.