Samferdselsdepartementet gjer framlegg om endringar i lov av
21. juni 2002 nr. 45 om yrkestransport med motorvogn og fartøy (yrkestransportlova) og
i lov av 11. juni 1993 om anlegg og drift av jernbane, herunder
sporvei, tunnelbane og forstadsbane m.m. (jernbaneloven) som skal
leggje til rette for gjennomføring av – og vera ei nasjonal tilpassing
til Europaparlaments- og rådsforordning (EF) nr. 1370/2007 av 23. oktober
2007 om offentlig persontransport med jernbane og på vei, og om
oppheving av rådsforordning (EØF) nr. 1191/69 og 1107/70 (kollektivtransportforordninga).
Ettersom gjennomføringa av avgjerda har til føresetnad at forordninga
vert innlemma i EØS-avtalen, er det naudsynt at Stortinget samtykkjer,
jf. Grunnloven § 26 andre ledd. Ein proposisjon om Stortinget sitt
samtykke til lovendring er fremja av Utanriksdepartementet, jf.
St.prp. nr. 82 (2007–2008). Stortinget har gjeve slikt samtykke,
jf. Innst. S. nr. 32 (2008–2009).
Kollektivtransportforordninga vart sett i verk i EU 3. desember
2009.
Forordninga inneheld reglar som set krav til å nytta konkurranse
ved kjøp av tenester og tildeling av einerettar innan kollektivtransportsektoren
på veg og med bane, og om innhald i kontraktar om plikt til offentleg
teneste. Når slik konkurranse er gjennomført, ligg det ikkje føre
ytterlegare plikt til konkurranse i marknaden.
Regelen i gjeldande § 8 første ledd i yrkestransportlova er at
konkurranse er frivillig. Denne regelen må endrast for at norsk
rett ikkje skal vera i strid med EØS-retten. Dei andre endringane
i yrkestransportlova er tilpassingar til denne endringa.
Jernbaneloven har i dag ingen reglar om plikt til konkurranseutsetjing.
Det er naudsynt å endra jernbaneloven for å få heimel til å gje
forskrift om gjennomføring av forordninga for jernbanesektoren.
Forordninga fastset korleis kompetente styresmakter, innanfor
rammene av EØS-retten, kan gripa inn i kollektivtransporten for
å sikra levering av tenester av allmenn interesse, som har høgre
frekvens, er tryggare, betre og rimelegare, enn det ein kan oppnå
gjennom marknadskreftene åleine. Forordninga slår fast på kva måte
kompetente styresmakter kan tildela offentleg støtte (tilskot) og/eller
einerettar til operatørar innan buss- og banesektoren i tilknyting
til oppfylling av plikt til offentleg teneste, jf. artikkel 1.
Kollektivtransportforordninga tek sikte på å regulera konkurransen
slik at kontraktar om offentleg teneste i kollektivtransport vert
inngått og gjennomført på ein gjennomsynleg måte.
Artikkel 5 i forordninga gjev reglar om når konkurranseutsetjing
skal krevjast. I artikkel 4 vert det sett opp minimumsreglar for
kva kontraktar om plikt til offentleg teneste skal innehalda. Artikkel
7 har reglar om offentleggjering. I artikkel 8 er det gjeve overgangsreglar
i høve til når forordninga skal gjelda fullt ut for alle kontraktar
innan sektoren.
Hovudregelen etter forordninga er at kontrakt om offentleg tenesteyting
skal tildelast etter konkurranseutsetjing, jf. artikkel 5 (3).
Unntak frå dette gjeld:
1. dersom oppdragsgjevar sjølv eller
ein intern operatør driv transporttenesta på den aktuelle strekninga,
jf. artikkel 5 (2),
2. dersom den årlege verdien av kontrakten er på under 1
million euro, eller under 2 millionar euro for små og middels store
bedrifter, jf. artikkel 5 (4),
3. der operatøren utfører mindre enn 300 000 kilometer transporttenester
årleg, eller under 600 000 kilometer for små og middels store bedrifter,
jf. artikkel 5 (4),
4. i naudsituasjonar, jf. artikkel 5 (5), og
5. for jernbane, jf. artikkel 5 (6).
Kontraktstida skal etter artikkel 4 (3) vera maksimalt 10 år
for buss, og 15 år for jernbane. For jernbane gjeld likevel regelen
om kontraktstid på 15 år berre ved konkurranseutsetjing. Utan konkurranseutsetjing
er maksimal kontraktslengd 10 år.
Oppdragsgjevar kan leggja inn i kontrakten at operatørar som
vert tildelt kontrakt må ta over tilsette frå tidlegare operatør,
på same måte som ved overdraging av verksemd, jf. artikkel 4 (5).
Forordninga viser òg til reguleringar i nasjonal rett når det gjeld dette
spørsmålet.
Vidare skal alle kompetente styresmakter kvart år offentleggjera
ei detaljert oversikt over alle plikter til offentleg transportteneste
som styresmaktene er ansvarlege for, jf. artikkel 7 (1).
I artikkel 8 er det teke inn overgangsreglar. Reglane vil få
full verknad i dei sektorane som er omfatta innan 10 år, dvs. innan
3. desember 2019.
Kollektivtransportforordninga regulerer korleis offentlege styresmakter
kan tildela tilskot og einerett innan kollektivtransport, og fastset
nærare reglar om inngåing av og innhaldet i kontraktar om offentleg
tenesteyting.
I utgangspunktet gjeld kollektivtransportforordninga for alle
kontraktar om offentleg tenesteyting innan kollektivtransport, både
tenestekontraktar og tenestekonsesjonskontraktar.
Dersom kollektivtransport vert utført på kommersielt grunnlag
og ikkje på grunnlag av kontrakt om offentleg teneste, gjeld ikkje
reglane i forordninga. For land som har gjennomført fri konkurranse
om transporttenester, gjeld såleis ikkje forordninga. I Noreg vil
forordninga ikkje gjelda for kommersielle ekspressbussruter.
Jernbanetransport er ikkje omfatta av krav til konkurranse. Unntaket
i forordninga gjeld ikkje anna sporbunden transport, som tunnelbane,
forstadsbane og sporveg.
Medlemsstatane kan, på frivillig grunnlag, fastsetja å nytta
forordninga ved inngåing av tilsvarande kontraktar på sjøruter,
jf. artikkel 1 (2).
Gjeldande rett er nærare omtala i pkt. 5 i proposisjonen. Yrkestransportlova
§ 6 stiller krav om behovsprøvd løyve for persontransport med motorvogn i
rute. Yrkestransportlova § 7 stiller krav om behovsprøvd løyve for
persontransport med fartøy (over 8 m lengde svarande til 4 bruttotonn)
i rute.
Når det gjeld krav om tildeling av tilskot, må ein gjera eit
skilje mellom kontraktar som fell inn under regelverket om offentlege
innkjøp og dei som ikkje gjer det.
Yrkestransportlova skil i utgangspunktet ikkje mellom løyve for
personruter på veg og til sjøs. Når det gjeld sjøtransport, følgjer
det likevel av lov om fri utveksling av tenesteytelser innen sjøtransport
av 4. desember 1992 (lov om sjøtransporttjenester), som gjennomfører
den maritime kabotasjeforordninga, at det skal vere fri tilgang
for EØS-reiarlag til å yta sjøtransporttenester innanfor EØS, jf.
artikkel 1 (1).
Kommisjonen meiner at kontraktar om offentleg teneste innan sjøtransport
normalt ikkje bør gjelda for periodar på meir enn 6 år. Dette følgjer
òg av retningslinene frå EFTA sitt overvakingsorgan (ESA) om statsstøtte
innan maritim transport, jf. punkt 9 i retningslinene. For kontraktar
som gjeld passasjertal under 300 000 passasjerar årleg, er opp til
12 år nemnt som ei akseptabel kontraktslengde.
Jernbaneloven fastset vilkår for å driva jernbaneverksemd. Jernbaneloven
kap. II A inneheld reglar om konkurranse om avtalar om persontransport
med jernbane. Det er ikkje laga eigne prosessreglar for gjennomføring
av ein eventuell konkurranse, men dei generelle prinsippa i EØS-retten
om openheit, rettferd, transparens og ikkje-diskriminering er tekne
inn i lova.
Den nasjonale persontransportmarknaden med jernbane er ikkje
liberalisert i Noreg. Departementet er ikkje kjend med at det i
Noreg har vore nytta konkurranse om kontrakt om offentleg teneste
med annan skinnegåande transport, til dømes sporveg, tunnelbane
og forstadsbane.
I forordninga artikkel 4 (5) vert rett styresmakt gjeve høve
til å krevja at reglane for overdraging av verksemd skal nyttast
tilsvarande ved konkurranse etter forordninga. Det vert vist til
nasjonal rett på området.
Departementet har vurdert om forordninga bør gjennomførast i
form av lov eller forskrift. Departementet finn at det passar best
med strukturen i regelverket å gjennomføra kollektivtransportforordninga
i form av forskrift. Dette gjev òg den fordelen at departementet
kan gje felles reglar for veg- og banesektoren i ei fellesforskrift.
Yrkestransportlova har til no ikkje gått lenger enn til å slå
fast at bruk av konkurranse skal vera frivillig. Framlegget er i
hovudsak avgrensa til naudsynte endringar som følgje av at kollektivtransportforordninga
vil verte inkorporert i norsk rett.
I utkastet har departementet vald å fremja forslag om å oppheva
yrkestransportlova § 22 sjette ledd, som fastset ei minste kontraktstid
ved bruk av anbod (konkurranse) på 5 år med unntak for mellombelse ruter.
Bakgrunnen for regelen er m.a. omsynet til tilsette og til tryggleik
for investeringar, jf. Ot.prp. nr. 64 (1989–1990) og Innst. O. nr.
82 (1990–1991). Departementet viser til tidlegare framlegg om endringar i
yrkestransportlova, som har som føresetnad at reglane i arbeidsmiljølova
§§ 16-2 til 16-7 skal gjelda tilsvarande ved bruk av konkurranse
ved tildeling av løyve. Denne lovendringa er vedteken og sett i
verk frå 1. september 2009.
Jernbaneloven regulerer ikkje spørsmålet om korleis kontraktar
om offentleg teneste med jernbane skal tildelast. Framlegget er
avgrensa til å gjelde naudsynte endringar for å gjennomføra kollektivtransportforordninga
i norsk rett. Fleire av reglane i forordninga er ikkje tydeleg forankra
i jernbaneloven. Mellom anna stiller forordninga krav til korleis offentlege
styresmakter skal gå fram for å påleggje plikt om offentleg tenesteyting,
krav til innhald i kontraktar om offentleg teneste o.a. Departementet
gjer difor framlegg om endring i jernbaneloven.
Det er naudsynt med ein klar heimel i jernbaneloven for at forordninga
skal kunna takast inn i norsk rett gjennom forskrift. Departementet
meiner det er mest tenleg å ta inn ein slik forskriftsheimel i ny
§ 7d i kapittel II som gjev departementet mynde til å gjennomføra
og utfylla forordninga med seinare endringar. Dette vil gje god
samanheng med den tilsvarande gjennomføringsføresegna i § 7c om
forordninga om rettar til jernbanepassasjar.
Prosedyrereglane i forskrifta om anbod i lokal rutetransport
gjevne med heimel i yrkestransportlova vert oppheva. Forskrifta
vil føra vidare dei gjeldande reglane som ikkje gjeld prosedyre,
og som ikkje på annan måte vert påverka av kollektivtransportforordninga.
Samferdselsdepartementet sende 12. desember 2008 saka til høyring.
Frist for å uttala seg vart sett til 3. februar 2009. Høyringsinstansar
og utdrag av høyringsfråsegnene er nærare omtala i pkt. 7 i proposisjonen.
Departementet vil implementera forordninga som ei felles forskrift
med heimel i yrkestransportlova og jernbaneloven. Ut frå departementet
si vurdering kan det synast føremålstenleg å leggja forordninga
som vedlegg til dei forskriftene ho blir inkorporert gjennom, framfor
å berre vise til forordninga i forskriftsteksten. Dette for å lette
tilgangen til regelverket.
Departementet legg i størst mogeleg grad opp til at det ikkje
vert gjeve nasjonale pålegg om bruk av konkurranse ut over det som
følgjer av forordninga. Dette for å styrkja det lokale sjølvstyret
og sikra størst mogeleg handlefridom.
Departementet ønskjer ikkje i utgangspunktet å gje særlege føringar
på kva prosedyrereglar som skal nyttast ved konkurranse etter kollektivtransportforordninga.
Det bør vera opp til rette styresmakt å velja kva prosedyrar ein
ønskjer å nytta i det konkrete tilfellet, innanfor dei rammene som
kollektivtransportforordninga og anna regelverk set.
Etter artikkel 5 (6) kan ein nytta direktetildeling av kontrakt
om offentleg teneste med jernbane (på det nasjonale jernbanenettet),
med mindre det er forbod mot det i nasjonal lovgjeving. Departementet
ser det ikkje som aktuelt å skulle fremja noko lovforslag i ei slik
retning.
Forordninga opnar i artikkel 1 (2) for å la forordninga gjelda
for tildeling av kontrakt om offentleg tenesteyting på innanlands
vassvegar og i nasjonale farvatn, med atterhald for bruk av den
maritime kabotasjeforordninga.
Departementet ønskjer ikkje å gje noko pålegg om bruk av konkurranse
ut over det som følgjer av gjeldande praksis etter den maritime
kabotasjeforordninga. Regelverket i kollektivtransportforordninga
vert difor ikkje gjort gjeldande for sjøtransport.
Reglane om konkurranseutsetjing (artikkel 5 i forordninga) skal
gradvis verta gjennomførte i overgangsperioden på 10 år frå forordninga
tredde i kraft, dvs. innan 3. desember 2019. Departementet meiner det
er dei lokale styresmaktene som er nærast til å vurdera når dei
skal gjennomføre reglane om konkurranseutsetjing innanfor den overgangsperioden
som er gjeve.
Departementet kan ikkje sjå at regelendringa som innfører krav
om bruk av konkurranse ved tildeling av løyve for persontransport,
vil føra til vesentleg auke i ressursbruken ved offentleg administrasjon
av kollektivtransport.
Utvida plikt til konkurranse vil kunne gje meir effektiv ressursbruk
i område med verksam konkurranse om slike oppdrag. Såleis kan offentlege
styresmakter oppnå lågare kostnader, som i sin tur kan brukast til
å gje innbyggjarane eit betre kollektivtransporttilbod.
Kollektivtransportforordninga vil bli inkorporert i norsk lov
ved ei felles forskrift for veg- og banesektoren. Det er heimel
i yrkestransportlova §§ 8 sjuande ledd og 35 for å fastsetja reglane
i forordninga som forskrift. Yrkestransportlova må endrast på dei
punkta der lova er i strid med forordninga, og på nokre punkt må
ordlyden i lova tilpassast reglane i forordninga. Jernbaneloven
må endrast for å gje heimel til å gjennomføra forordninga i forskrift
på jernbaneområdet.
Merknader til dei enkelte paragrafane i lovframlegget er omtala
i pkt. 10 i proposisjonen.